هشدار شدید به تکرار فجایع مشابه سیل شمال غرب کشور
انجمن علوم خاک ایران و مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور با صدور بیانیه مشترکی در رابطه با سیل شمال غرب کشور که منجر به خسارات اقتصادی و تلفات جانی ناگوار در روستاهای شهرستان‌های عجب‌شیر و آذرشهر شد، ضمن واکاوی بخشی از دلایل بروز این دست از فجایع در نقاط مختلف کشور، خواستار جدی گرفتن هشدارهای افزایش تخریب منابع خاک کشور و مدیریت نامناسب آنها شد.
در این بیانیه مشترک آمده است: "بار دیگر وقوع سیل و این‌بار در شمال غرب کشور جان شماری از هموطنان عزیزمان را گرفت و موجب داغدار شدن مردم و بروز خسارت‌های هنگفت به کشور گردید. وقوع این سیل در فاصله حدود یک سال از سیل‌های مخرب ایلام، لرستان و خوزستان و سیل‌های مداوم استان‌های گلستان و مازندران و سایر نقاط کشور در چند سال اخیر، زنگ خطری جدی برای ما است. متأسفانه بررسی شرایط حاکی از روند رو به رشد سیل در چند دهه اخیر است. خسارت‌های جانی و مالی بعضاً جبران‌ناپذیر برای مردم، از بین رفتن منابع خاک و البته منابع آب باران خدادادی با این شدت و تواتر این پرسش را در اذهان متبادر می‌نماید که چرا در کشور ما رخداد هر بارندگی با مقدار یا شدتی بیش از متوسط موجب بروز سیل می‌گردد؟ این در شرایطی است که با شناخت خوب و با به‌کارگیری اصول علمی، بسیاری از این‌گونه حوادث طبیعی قابل کنترل است و در حقیقت زیان‌بار بودن بخش زیادی از آنها تبعات تخریب‌های صورت‌گرفته در دهه‌های گذشته‌اند.
اگر به جایگاه و شرایط منابع طبیعی و خاک در مواجهه با چنین پدیده‌هایی بنگریم درمی‌یابیم که خاک و پوشش گیاهی دو عامل مهم تعدیل‌کننده باران‌های شدید و طولانی‌مدت شناخته می‌شوند. بررسی اجمالی موضوع نشان می‌دهد که روند افزایش وقوع سیل با روند افزایش تخریب منابع خاک کشور و مدیریت نامناسب آنها همخوانی دارد. در واقع باید گفت سیل و گرد و خاک دو روی یک سکه‌اند و هردو پیامدهای مدیریت نامناسب خاک.
خاک به‌عنوان عامل اصلی توزیع و تقسیم آب باران شناخته شده و نقش بسیار مهم و کلیدی در این زمینه دارد، به نحوی که وضعیت خاک تعیین‌کننده میزان نفوذ آب، تغذیه سفره‌های زیرزمینی، تأمین آب پایه رودخانه‌ها و چشمه‌ها و از سوی دیگر میزان روان آب و سیل است. بر این اساس برای بهره‌مندی از نعمت بی‌بدیل بارندگی که به‌شدت مورد نیاز کشور است و جلوگیری از تبدیل آن به نقمت و خسارت، توجه ویژه به منابع خاک و مدیریت اراضی ضروری است.
در این راستا انجام اقدامات مؤثر در جهت مقابله جدی با تغییر کاربری اراضی حاصلخیز کشاورزی و منابع طبیعی، حفاظت خاک و کنترل فرسایش، حفظ و تقویت پوشش گیاهی، افزایش مواد آلی و بهبود نفوذپذیری خاک در عرصه‌های کشاورزی و منابع طبیعی از طریق راهکارهای اجرایی و عملیاتی مورد نیاز است. این در حالی است که با وجود تلاش‌های فراوان و تأکید مجامع علمی، موضوع حفاظت و مدیریت خاک چندان مورد توجه قانون‌گذاران، برنامه‌ریزان، و سیاستگزاران قرار نگرفته است. در شرایطی که تدوین قانون خاک از الزامات اجرای برنامه سوم توسعه کشور شناخته شده، لایحه حفاظت خاک برای بیش از یک دهه در جریان بررسی قرار دارد. تصویب این قانون می‌تواند به‌عنوان بستری برای مدیریت پایدار بر اساس موازین علمی و جلوگیری از تخریب خاک‌های کشور راه‌گشا باشد. همچنین، تقویت ساختار اجرایی متولی مدیریت خاک در کشور و تخصیص منابع اعتباری مشخص با هدف پیگیری جدی اجرای راه‌کارهایی چون افزایش کربن آلی خاک، اجرای کشاورزی حفاظتی در اراضی زراعی و باغی، طرح‌های آبخیزداری و حفاظت خاک جنگل‌ها و مراتع در قالب برنامه‌های توسعه کشور و بودجه‌های سالانه (که متأسفانه مورد نخست در سند برنامه ششم توسعه حذف گردید)، می‌تواند بستر مناسبی برای مقابله با پدیده خسارت بار سیل و سایر حوادث زیان‌بار زیست محیطی از قبیل گردوغبار، طوفان‌های شن، رسوب رودخانه‌ها و سدها، و آلودگی‌ها را فراهم نماید و در عین حال کمک شایانی به رفع چالش‌هایی همچون امنیت غذایی، مقابله با تغییر اقلیم، تنوع زیستی و افزایش بهره‌وری آب باشد.
انجمن علوم خاک ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تشکل‌های علمی و مردم‌نهاد در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی و مؤسسه تحقیقات خاک و آب به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مؤسسه تحقیقاتی در حوزه خاک و اراضی، ضمن ابراز همدردی با هموطنان عزیزی که در سیل اخیر و سیل‌های پیشین خسارت دیده‌اند، تأکید دارند تا زمانی که توجه ویژه خصوصاً در بخش‌های قانونی و اجرایی به مدیریت و حفاظت خاک و اراضی صورت نپذیرد، کماکان کشور با چنین مشکلاتی روبه‌رو خواهد بود و البته روزبه‌روز حد آستانه شدت باران‌های سیل زا در کشور کاهش یافته و بر تناوب وقوع این پدیده‌های مخرب افزوده خواهد شد. امیدواریم بعد از این با نگرشی عمیق‌تر شاهد توجه بیشتر به زیربناهای اصلی و اثرگذار در وقوع این‌گونه حوادث ازجمله منابع خاک کشور باشیم."/
